به گزارش روز پنجشنبه اگزیم نیوز، در نیمه آذرماه، که باید بخشی از منابع مصرف‌شده آب سدها و ذخایر زیرزمینی از طریق بارش‌های پاییزی جبران می‌شد، این اتفاق رخ نداد و اگرچه در روزهای اخیر شاهد بارندگی‌های پراکنده هستیم، اما این بارندگی‌ها تغییر قابل‌توجهی در منابع سدها و ذخایر زیرزمینی ایجاد نکرده است. در این شرایط، آب شرب مورد نیاز همچنان از ذخایر محدود سدها و همچنین منابع زیرزمینی تامین می‌شود؛ ذخایر و منابعی که برای کشوری مانند ایران، حکم پس‌انداز ِ ناچیز یک خانواده فقیر را دارد.
در شهرهایی مانند تهران، که تنها ۱۶ درصد از حجم مخازن سدهای پنج‌گانه‌اش آب دارد، بیش از گذشته دست در جیب مخازن زیرزمینی کرده‌ایم و به گفته «فیروز قاسم‌زاده» سخنگوی صنعت آب، اکنون سهم این بخش در تامین آب شرب به ۵۰ درصد رسیده است.
به گفته او، آنچه امروز ساکنان تهران مصرف می‌کنند، فقط ۵۰ درصدش از آب‌های سطحی است و نیم دیگر آن از آب‌هایی است که باید در نگهداشت و مصرف آن بیشترین وسواس و حساسیت را اعمال کرد. در این میان، صنعت آب به سیاق سنتی خود، همچنان بر «مدیریت تولید» تمرکز دارد و آنچنان که باید، توجه خود را معطوف «مدیریت مصرف» نکرده است.

در شهرهایی مانند تهران، که تنها ۱۶ درصد از حجم مخازن سدهای پنج‌گانه‌اش آب دارد، بیش از گذشته دست در جیب مخازن زیرزمینی کرده‌ایم.

وضعیت مخازن سدهای کشور
گزارش شرکت مدیریت منابع آب ایران حاکی از این است که از ابتدای سال آبی (مهرماه ۱۴۰۱) تا هشتم آذرماه، ۲.۸ میلیارد متر مکعب آب وارد مخازن سدها شده که در مقایسه با مدت زمان مشابه سال قبل که ۲.۵ میلیارد متر مکعب بود، ۱۳ درصد رشد داشته است. همچنین در این گزارش ذکر شده که میزان آب خروجی مخازن سدها در این دوره زمانی نسبت به مدت زمان مشابه سال گذشته پنج درصد کاهش داشته است.

هرچند با توجه به افزایش ورودی و کاهش خروجی، حجم آب موجود در مخازن سدها نسبت به سال گذشته از ۱۷.۷ میلیاررد مترمکعب به ۱۸.۰۳ میلیارد مترمکعب رسیده و افزایشی دو درصدی داشته اما نکته قابل توجه اینجاست که این اعداد میانگین سدهای کشور است و نباید از وضعیت سدهای مهم شرب و کشاورزی که درصد پرشدگی آنها بسیار کاهش پیدا کرده است، غافل شد.
به عنوان نمونه، اکنون فقط ۱۶ درصد از مخزن سدهای «امیرکبیر، لتیان، طالقان، ماملو و لار» که به سدهای پنج‌گانه تهران شهرت دارند، آب دارد و حجم پرشدگی آنها نسبت به مدت مشابه سال قبل ۲۳ درصد کمتر شده است.

وضعیت «سد اکباتان» در استان همدان از سایر سدهای مهم کشور بدتر است و تنها ۲ درصد از حجم مخزن آب دارد؛ «چاه‌نیمه‌های» سیستان و بلوچستان هم دست کمی از سداکباتان ندارد و درصد پرشدگی «چاه‌نیمه‌ها» با کاهشی ۵۴ درصدی نسبت به پارسال، به ۱۰ درصد رسیده است.

سد «زاینده رود» اصفهان نیز از دیگر سدهای بحرانی به حساب می‌آید که تنها ۱۲ درصد مخزن آن، آب دارد و نسبت به پارسال ۹ درصد کاهش پیدا کرده است؛ سدهای «دوستی» در خراسان رضوی، «کرخه» در خوزستان و «سفید رود» در گیلان هم از وضعیتی مشابه برخوردارند.

وضعیت ذخایر آب سدهای مهم کشور:

ارتفاع ریزش‌های جوی
پراکندگی میزان حجم مخازن سدهای کشور ناشی از پراکندگی و اختلاف بارش‌ها در استان‌های مختلف کشور است. به عبارتی دیگر، اگر چه ارتفاع کل ریزش‌های جوی کشور از ابتدای سال آبی تا هفتم آذرماه دو درصد نسبت به دوره مشابه سال آبی گذشته بیشتر شده، اما این آمار در استان‌های مختلف تفاوت قابل توجهی دارد. به عنوان نمونه بارش‌ها در استان‌های سیستان و بلوچستان، قزوین، همدان، تهران، قم، کرمانشاه، آذربایجان شرقی، البرز، سمنان و اردبیل نسبت به متوسط درازمدت، بیش از ۵۰ درصد کاهش پیدا کرده است.
در سال آبی جاری، بارش‌ها در دو استان شمالی حاشیه دریای خزر یعنی گیلان و مازندران به ترتیب ۵۷ درصد و ۴۲ درصد نسبت به مدت مشابه سال آبی گذشته کاهش داشته است.

وضعیت بارش‌ها:

پیش‌‎بینی بارش‌ها در محدوده عادی
بر اساس گزارش سازمان هواشناسی، وضعیت بارش‌ها از نیمه آذرماه بهبود می‌یابد. در حالی که پیش‌بینی می‌شود بارش در جنوب شرق، نوار شرقی، شرق البرز و بخش محدودی از غرب کشور کمتر از نرمال باشد، مناطق غربی خزر، استان اردبیل و جنوب غرب کشور، بارش در محدوده نرمال تا بیشتر از نرمال را تجربه خواهند کرد. همچنین انتظار می‌رود در مناطقی از شمال خلیج فارس، بارش در محدوده ۲۰ تا ۵۰ درصد بیشتر از نرمال باشد.
همچنین در نیمه دی تا نیمه بهمن، میانگین بارش کشور در محدوده نرمال پیش‌بینی می‌شود؛ با این حال توزیع آن به گونه‌ای است که در نیمه شمالی و غرب کشور گرایش به کمتر از نرمال و در نیمه جنوبی گرایش به بیشتر از نرمال دارد. انتظار می‌رود افزایش بارش‌ها در جنوب شرق بین ۲۰ تا ۵۰ درصد باشد.

علاوه بر این، در نیمه بهمن تا نیمه اسفند نیز انتظار می‌رود بارش در جنوب، جنوب غرب، بخش‌هایی از شمال غرب و شرق البرز در محدوده نرمال تا بیشتر از آن، در جنوب شرق گرایش به کمتر از نرمال و در سایر مناطق در محدوده نرمال باشد.

افزایش سهم آب زیرزمینی در شبکه آبرسانی تهران
«فیروز قاسم‌زاده» سخنگوی صنعت آب در پاسخ به این پرسش که سهم منابع زیرزمینی (چاه‌ها) در تامین آب کل کشور و تهران چقدر است؟ می‌گوید: تأمین مصارف آب در سطح کشور از طریق سدها، ایستگاه‌های پمپاژ، چاه، چشمه، قنات و نهارها صورت می‌پذیرد و بر اساس آماربرداری سراسری مرحله دوم منابع و مصارف آب، حدود ۴۵ درصد از منابع آب سطحی و ۵۵ درصد از منابع آب زیرزمینی تأمین می‌شود. در مصارف بخش شرب کشور نیز، سهم آب سطحی و زیرزمینی تقریبا مشابه همین درصدهاست.

او می‌افزاید: در شهر تهران، سهم آب سطحی و زیرزمینی در مصارف شرب در سال‌های مختلف و بر اساس میزان نزولات جوی و آبهای در دسترس متغیر بوده و به طور عمومی و متوسط سنوات گذشته حدود ۷۰ درصد از منابع آب سطحی تأمین می‌شود. در سال‌های اخیر با کاهش بارش‌ها و «رواناب» رودخانه‌های استان تهران، سهم آب سطحی کاهش یافته و به حدود ۵۰ درصد نیز رسیده‌ است.

قاسم‌زاده توضیح می‌دهد: با توجه به کاهش ورودی به مخازن سدهای کشور در سال‌های اخیر، درصد پرشدگی مخازن سدهای مهم کشور متفاوت بوده و در دامنه ۱۰ تا ۷۵ درصد متغیر است. همین امر باعث شده‌ برنامه منابع و مصارف سدها در سطح حوضه‌های آبریز کشور به‌صورت جدی و دقیق تنظیم و پایش شود و در سدهایی همچون سد کرخه، سد زاینده رود، سدهای استان تهران و مواردی از این قبیل که حجم ذخایر پایین است، تأمین آب با رعایت اولویت تأمین شرب و تضمین عدم کمبود آب برای شرب در ماه‌های آتی دنبال شود.
همین امر سبب شده‌، با وجود اینکه بر اساس شاخص‌های بین‌المللی، کشور در شرایط تنش آبی قرار دارد و ذخایر نیز در وضعیت مطلوبی نیست، کمترین محدودیت‌ها در تأمین آب شرب ایجاد شود.

وی تاکید می‌کند: در چنین شرایطی رعایت الگوی مصرف در بخش‌های مختلف بویژه در بخش شرب، بسیار توصیه می‌شود به‌طوری‌که مصرف در سطح خانوار در سقف الگوی مصرفی اعلامی شرکت‌های آب و فاضلاب استان‌ها قرار بگیرد. این الگو در استان‌های مختلف از ۱۳ تا ۱۸ مترمکعب بر ماه برای آحاد بود و آحادی که از این الگو عبور کنند، در رده پرمصرف قرار می‌گیرند.

به گفته وی، بر اساس همین الگو، سرانه آب شرب هر نفر در شبانه‌روز در تهران حدود ۱۳۰ لیتر است که در حال حاضر مصرف واقعی حدود ۸۰ لیتر بالاتر از الگوست (۲۱۰ لیتر) و ضرورت دارد هم‌وطنان ضمن پایبندی به روش‌های کاهش مصرف آب در زمان استحمام، شست‌وشوی ظروف و لباس و غیره، زمان باز بودن شیرآلات و فشار آب را پایین آورند.

سرانه مصرف آب شرب ایران، ۷۰ لیتر بالاتر از آلمان، هلند و نروژ
«علی سیدزاده» مدیرکل دفتر مدیریت مصرف شرکت آب و فاضلاب کشور در پاسخ به این پرسش که «با توجه به اینکه فقط ۱۶ درصد سدهای پنج‌گانه تهران آب دارد، آیا در شرایط اضطرار قرار داریم؟» می‌گوید: ذخایر مخازن ما به طور معمول در پاییز کم است و همیشه در فصل پاییز و زمستان حجم می‌گیرند؛ این مساله وابستگی به بارندگی‌های از این به بعد دارد؛ تجربه نشان می‌دهد در پاییز و زمستان می‌توانیم با اتکا به منابع زیرزمینی از این شرایط عبور کنیم.

او با تاکید بر اینکه مدیریت مصرف مهمترین راهکار برای شرایط کنونی است، اضافه‌می‌کند: اکنون سرانه مصرف خانگی در کشور ما ۱۹۰ لیتر به ازای هر نفر شبانه روز و سرانه کل - که فضای سبز، تجاری و صنعتی را هم شامل می‌شود - به ۲۳۰ لیتر در شبانه روز می‌رسد.
سیدزاده می‌افزاید: سرانه مصرف استانداردی برای کل دنیا وجود ندارد و این رقم در کشورهای مختلف دنیا متفاوت است؛ به عنوان نمونه در برخی کشورهای توسعه یافته مثل آلمان، هلند و نروژ این رقم بین ۱۲۰ تا ۱۳۰ لیتر است.

او تاکید می‌کند: بیشترین حجم آب شرب خانگی، در بخش استحمام و سرویس‌های بهداشتی مصرف می‌شود اما مساله مهمتر، آبیاری فضای سبز از محل آب شرب است؛ به همین سبب، در برنامه هفتم توسعه، تاکید شده آبیاری از محل آب شرب کاملا ممنوع خواهد بود.